Στη ραψωδία ω της Οδύσσειας, ο Οδυσσέας προσπαθεί να πείσει τον γέρο πατέρα του, Λαέρτη, για την αληθινή του ταυτότητα. Δεν του δείχνει κάποιο όπλο, ούτε του μιλά για ηρωισμούς. Του μιλά για δέντρα.
«εἰ δ᾽ ἄγε τοι καὶ δένδρε᾽ ἐϋκτιμένην κατ᾽ ἀλῳὴν
εἴπω, ἅ μοί ποτ᾽ ἔδωκας, ἐγὼ δ᾽ ᾔτεόν σε ἕκαστα
παιδνὸς ἐών, κατὰ κῆπον ἐπισπόμενος· διὰ δ᾽ αὐτῶν
ἱκνεύμεσθα, σὺ δ᾽ ὠνόμασας καὶ ἔειπες ἕκαστα.
ὄγχνας μοι δῶκας τρισκαίδεκα καὶ δέκα μηλέας,
συκέας τεσσαράκοντ᾽· ὄρχους δέ μοι ὧδ᾽ ὀνόμηνας
δώσειν πεντήκοντα, ...»
(ω 336–342)
358 [...] Θα πω ακόμη και τα δέντρα
στο νοικοκυρεμένο χτήμα σου, όσα εσύ, σαν ήμουν κάποτε παιδί, μου χάρισες, 360 καθώς στο περιβόλι εγώ σ' ακολουθούσα και σου ζητούσα αυτό κι εκείνο.
Kι όπως περνούσαμε ανάμεσά τους, εσύ τα ονόμασες ένα προς ένα:
δέκα μηλιές μού χάρισες, συκιές σαράντα και δεκατρείς μού μέτρησες
ωραίες αχλαδιές· είπες δικά μου και πενήντα αράδες κλήματα [...].»
(Μετάφραση Δ. Ν. Μαρωνίτης)
Κάθε δέντρο, κάθε συκιά, αχλαδιά, μηλιά, είναι ένα σημάδι ζωής, πατρικής αγάπης και μνήμης. Ο Οδυσσέας τού θυμίζει ένα κοινό μυστικό... έναν ιδιωτικό κώδικα ριζωμένο στη γη, στον χρόνο και στην αγάπη.
Τα δέντρα στη ραψωδία ω δεν είναι διακοσμητικά. Είναι το τεκμήριο της ταυτότητάς του. Θα μπορούσε κανείς να τα δει και ως έναν κήπο της ζωής, ή ακόμα και ως ένα υποσυνείδητο «δέντρο της ζωής» – σύμβολα δωρεάς, ριζώματος και συνέχειας.
Και φέτος, στη Eurovision 2025, η Κλαυδία, με το τραγούδι "Αστερομάτα", στήνει ένα σκηνικό με ένα καιόμενο δέντρο στο βάθος και την ίδια να μιλά για ξεριζωμό.
Τι είναι, λοιπόν, ένα δέντρο στην αφήγηση;
➤ Στην Οδύσσεια: τα δέντρα είναι η μνήμη και η ρίζα της ταυτότητας.
➤ Στη σκηνή της Eurovision: το δέντρο καίγεται – η ρίζα χάνεται, ο άνθρωπος φωνάζει.
Στο μάθημα της Οδύσσειας μπορούμε να συνδέσουμε τον λογοτεχνικό και τον οπτικό γραμματισμό, αξιοποιώντας ένα τέτοιο παράδειγμα. Το δέντρο γίνεται σύμβολο διαχρονικό, από την Ιθάκη ως την Ευρώπη του σήμερα.
Οι πολυγραμματισμοί δεν είναι κάτι θεωρητικό. Είναι εδώ, στην ποίηση, στις εικόνες, στα σκηνικά, στους στίχους.
Με λίγη ευαισθησία και φαντασία, μπορούμε να τους διδάξουμε με τρόπο που να μιλά στους μαθητές μας.